“Máy tính của tôi phát tiếng cả ngày nên cơ quan cho một phòng làm việc riêng để nghe, không ảnh hưởng đến các người khác”, Thu Hương, 38 tuổi, giải thích.

Được sinh ra với thị lực yếu, và cho đến năm 10 tuổi, thị lực của Đào Thu Hương hoàn toàn mất đi. Cô đã được đưa đến trường Nguyễn Đình Chiểu – một trường học chuyên dành cho những người mắt yếu – để học các kỹ năng như đọc và viết bằng chữ nổi. Sau đó, cô đã được chuyển đến một trường học bình thường để học cùng với các bạn cùng trang lứa.

Dù gặp khó khăn trong cuộc sống, nhưng Đào Thu Hương luôn là một học sinh xuất sắc, luôn đứng đầu lớp suốt cấp học. Vì thế, cô đã được tuyển thẳng vào đại học và đạt danh hiệu thủ khoa của khoa Tiếng Anh, trường Đại học sư phạm Hà Nội.

Đào Thu Hương cho biết: “Ngoại ngữ giúp tôi được học bổng du học ở Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản và thậm chí là học được thạc sĩ ở Úc, trong khi công nghệ đã bù đắp lại cho tôi cái thiếu sót về thị lực của mình”.

Ngày nay, các điện thoại thông minh đều được trang bị tính năng giọng nói như VoiceOver trên iPhone hoặc TalkBack trên Android, giúp những người như Hương có thể sử dụng được mọi ứng dụng. Hương cho biết rằng, công nghệ quét văn bản và đọc giúp cô xử lý được các tài liệu in và nắm bắt kiến thức từ sách giống như những người không bị khuyết tật.

Bà Nguyễn Thị Hạnh, mẹ của Hương, nay đã 67 tuổi, cũng nhờ công nghệ mà cuộc sống của bà đã dễ dàng hơn. Trước đây, bà từ bỏ mọi cơ hội để thăng tiến trong nghề cảnh sát để có thời gian chăm sóc con cái. Khi Hương còn có thể nhìn được một chút, bà Hạnh tô đậm chữ cho cô đọc. Nhưng khi Hương không thể nhìn thấy nữa, bà phải dành cả đêm và sáng sớm để ngồi cạnh con đọc sách giúp cô học bài.

“Những năm trước tôi luôn thấy có lỗi với mẹ. Nhất là năm vào lớp 10, mẹ bán chiếc xe máy để có tiền mua cho tôi một chiếc laptop cũ”, Hương nói. Nhưng có máy tính, Hương học và nộp bài dễ dàng hơn và mẹ không phải ngồi cạnh đọc sách nữa.

Nỗi áy náy còn là những năm tháng, bất kể nắng mưa, cô ngồi sau lưng người mẹ ngày càng yếu. Cô nghĩ tới cảnh một mai mắt mẹ mờ, chân tay yếu vẫn phải đưa đón mình đi làm. “Xe ôm công nghệ là cứu tinh của tôi”, Hương kể. Từ lúc đó bà Hạnh yên tâm giao con gái cho người lạ vì luôn biết được lộ trình hay thông tin của tài xế.

Sự phát triển của công nghệ trong lĩnh vực ngân hàng, thanh toán đã thêm một bước trong hành trình đến sự độc lập của cô gái khiếm thị.

Hương được cơ quan cũ giúp mở tài khoản ngân hàng năm 2010 và sử dụng bình thường trong 6 năm. Năm 2017, cô có việc phải ra phòng giao dịch. Lúc này các nhân viên ngân hàng vô cùng bối rối khi biết khách là người khiếm thị. Họ gọi cho giám đốc chi nhánh xin chỉ đạo và giải thích rằng theo quy định của pháp chế, người khiếm thị không được đứng tên tài khoản. “Tôi bật máy tính, truy cập vào tài khoản và thao tác để chứng minh mình có thể tự thực hiện mọi giao dịch”, Hương kể.

Chứng kiến năng lực tự chủ của Hương, ngân hàng đồng ý cho cô tiếp tục sử dụng tài khoản nhưng kèm theo nhiều hạn chế như số lần và số tiền giao dịch trong ngày, phải có người mắt sáng đứng tên tất cả các giao dịch; chủ tài khoản muốn giao dịch gì cũng cần người bảo lãnh đi cùng.

Thời gian sau Thu Hương tìm tới ngân hàng khác. Lần này cô được đứng tên tài khoản với đầy đủ quyền sau khi chứng minh được khả năng tự chủ. Từ lúc có thẻ, cô có kế hoạch chi tiêu và tiết kiệm rõ ràng hơn. Cô cũng tự mua được những gì mình thích. “Tuần này tôi vừa đặt một bộ mỹ phẩm trên mạng sau khi đã đọc kỹ thông tin và đánh giá của người dùng trước”, Hương nói. Cô còn sử dụng phần mềm nhận diện mệnh giá tiền, giúp chi tiêu bằng tiền mặt.

Năm 2018, UNDP tại Việt Nam tuyển dụng cán bộ ở vị trí “quyền người khuyết tật”. Đây là dự án xúc tiến để Việt Nam gia nhập Hiệp ước Marrakesh – tháo gỡ rào cản pháp lý, cho phép người khuyết tật chuyển thể các loại ấn bản giấy sang sách nói hay các định dạng dễ tiếp cận khác, không cần xin phép nhà xuất bản, tác giả.

Từng làm một dự án tương tự ba năm trước nên Hương biết Hiệp ước Marrakesh. “Tôi luôn mong được phổ biến những ưu việt của công nghệ đến với người khuyết tật để họ hòa nhập cuộc sống”, cô nói. Kinh nghiệm và tầm nhìn trùng với những gì vị trí này mong muốn, Đào Thu Hương trúng tuyển.

Trong ba năm, Thu Hương làm việc với Hội người mù để xây dựng lộ trình, tuyên truyền về hiệp ước đến các cơ quan liên quan, cùng Bộ Văn hóa xây dựng hồ sơ xin gia nhập, song song tham gia thực hiện một nghiên cứu cho thấy sự tương thích của Luật Sở hữu trí tuệ của Việt Nam với Hiệp ước Marrakesh.

Vào ngày 6/12/2022 tại Geneva, Thụy Sĩ, Việt Nam chính thức gia nhập Hiệp ước Marrakesh. Đào Thu Hương cảm thấy rất vui mừng, không chỉ vì bản thân cô đã góp phần trong việc thúc đẩy quá trình này mà còn vì từ nay hơn một triệu người mù, người khiếm thị, và người khuyết tật khác có thể tiếp cận các tác phẩm đã xuất bản một cách dễ dàng hơn.

“Đến bây giờ, tôi có thể tự hào vì đã tự chủ được cuộc sống của mình và có thể trả ơn cho mẹ mà không phải là một gánh nặng nữa”, Đào Thu Hương nói.

Trong căn nhà tập thể cũ, nhìn con gái chăm chỉ làm việc trên bàn làm việc, bà Nguyễn Thị Hạnh khoe rằng nửa tháng nữa, cô con gái sẽ có một tổ ấm mới. Trên gương mặt người mẹ từng trải khổ cực, hiện tại chỉ còn thấy sự hài lòng.